domingo, 26 de junho de 2011

O Pecado Politico do Marie Alktiri e Ramos Horta*

By Aquita

Tempo to’o ona povu tenki hatene: Tansa mak Australia ejiji nia direito ba Kadoras Greater Sunrise? No se mak trai povu nia direito ba soberania tasi Timor? Tinan 10 ona mak ita nia rain hetan independensi, tinan 10 ona mak ita nia eis Premeiro Ministro DR. Marie Alktiri no Eis... Ministro Negocio Estrangerio (actual Presidente da Republica) DR.Jose Manuel Ramos Horta sempre ho vaidoso koalia ba povu katak; tamba sira nian matenek no esperiensia diplomatiku nebe luan iha diaspora durante periodo ocupacao Indonesia mak ohin loron Governu AMP bele gasta osan estado nian “arbiru deit” hosi fundu minirai nain. Pior liu tan, ba asunto negocisaun dada kadoras hosi kampu “Greater Sunrise” mai Timor, sira nain rua nian rua fo Kulpa maka’as ba governu Australianu ho nia kompanhia Woodside maka lakoi authoriza atu dada mai Timor. Hosi parte seluk, povu kontinua “inocente no ignorancia” ba asunto ida ne’e tamba durante ne’e sira “taka” problema ne’e nia hun nebe sira rasik mak kria no semi ha konhesimento husi povu.

EZIJENSIA bo’ot hosi povu Timor tomak atu dada kadoras husi kampu “Greater Sunrise” mai area Tasi ibun Suai-Betano-Beasu kontinua forte nafatin. Ita nia Governante sira, hahu kedas husi premeiro to’o quatro governu konstitusional-sempre –inkoraja nafatin povu katak iha tempo badak nia laran”pipeline” sei dada mai teritori Timor. Povu kontinua ho mehi nebe husi fantasma governantes sira prega ba sira katak; iha future ita sei sai nasaun riku ho kondisoens ekonomia nebe diak liu iha Asia-Pasifiku nia laran. Fantasma ne’e halo povu toba la dukur no ida-idak nia mehi ba nia a’an , nia familia no nasaun iha future mai.De factu se povu hatene lolos saida mak eis-premeiro ministro DR. Marie Alktiri ho eis ministro negocia estrangeiro DR. Jose Manuel Ramos Horta “halao ka assina” no “koalia” ba assunto negociasaun Tratado Tasi Timor, entaun povu sei hare kedas se-mak “Verdadeiro Traidor” no “Double Agent” ba soberania Tasi Timor no riku soi povu tomak nian. Nune - sem – duvidas – povu hanesan nain ba soberania RDTL nian, tenki hatene hetan esklaresemento nebe justu no honesto husi ninia eis-governantes sira nebe desde inicio kedas hadau malu kaer pasta ba assunto Rekursu Minarai nian.

PEKADU POLITICA nebe povu tenki hatene mak, hahu kedas iha loron 20 de Maio 2002, iha eis-merkado lama(agora DCC), Governu Timor-Leste representa Premeiro Ministro DR. Marie Alktiri ho Governu Australia, nebe representa hosi Premeiro Ministro John Hower assina Tradadu Tasi Timor(Timor Sea Treaty). Husi Tratadu ne’e rekonhece no regula iha anexo E, Artigo 9 (b) kona ba “Unitization of Greater Sunrise” no tuir mai iha Dili, loron 6 Marsu 2003, DR Marie Alktiri, assina ho Governu Australia hodi kesi-mate liu tan Tratadu Tasi Timor ne’e ho International Unitization Aggrement (IUA). Iha acordo ne’e hateten katak; “Acknowledging that Timor-Leste and Australia agreed under Anex (E) of the Timor Sea Treaty to unities Greater Sunrise on the basis that 20,1% of Greater Sunrise lies within the JPDA and that production from Greater Sunrise, katak; kampu sira Greter Sunrise nian toba iha 79.9% iha area jurisdisaun Australia nian no 20.1% iha Area Petroleun Devolpment Lisuk (JPDA), nebe Australia ho Timor-Leste komparte”.Ida n e signifika katak; Australia hetan direito eksplorasaun nebe boot liu ba kampu “GreaterSunrise” tamba ita rekonhece no assina ona liu husi Tratadu Tasi Timor (Timor Sea Treaty) no akordu IUA. Nia-nia konsekuensia mak; otomatikamente ita lakon ita nia direito ba tasi mane nebe tuir direito konvensaun internasional ka United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) Seksaun 2, Artigo 3,4,5 nebe regularize katak nasaun ida-idak iha nia direito ba area territorial maximu 12 mil. Nune mos, baseline ka linha base atu sukat fronteira mak rai liur husi ilha ka kontinente nasaun ida-idak nian. Se karik bazeiahusi direito nebe ita iha husi UNCLOS, mak kuaze 100% husi kampu “Greater Sunrise” pertencia tomak ba direito absoluta soberania Timor-Leste nian.Manobra seluk nebe pior liu tan mak; iha Sydney-Australia, loron 12 Janeiro 2006, DR. Jose Manuel Ramos Horta nu’udar Ministro Coorperacao RDTL ho Ministro Negocia Estrangeiro Australia, Alexandre Downer assina akordu ida nebe bolu; “Certain Martima Arrangement in the Timor Sea”, nebe regularize kona ba periodu tratadu ne’e, hanesan hakerek iha Artigo (12) “Period of this Treaty” katak; Tratadu ida ne’e valido to’o tinan 50 (lima Nulu) ba oin to’o esplorasaun mina maran.Hahalok Traisaun hirak ne’e, to’o agora kontinua sira taka ba povu.

Atitude ida ne’e tuir psikolog sira bolu “double Talk”. Ikus mai ni-nia konklusaun mak; “what Marie Alktiri-Ramos say” diferente ho “What they do”. Nune, wainhira sira dihan “Kadoras sei dada mai Timor”, pelo kontrario, “Kadoras sei la dada mai Timor”, tamba sira fo tiha ona povu ba nia direito soberania Tasi Mane nian ba Governu Australia ho rekonhesimento legal (International Unitization Aggrement), ba kampu Greater Sunrise: 79.9% + 10.5% (JPDA) = 89.95% iha area jurisdisaun Australia nian.

Povu tomak tenki kondena no foti aksaun nebe konkreto hasoru hahalokn traisaun konstituisional ida ne’e. Nusa-mak ita temi traisaun konstituisionais? Katak ; Bazeia husi Artigo 95, versikulo 2 ho Artigo 4 Konstituisaun RDTL nian fo direito Eksklusivo ka kompetensi Parlemeto Nasional nian (laos Governu) atu halo lei baziku ka lejislasaun kona ba: Rai-Ketan RDTL nian. Tuir Artigo No. 4 no Limete bee tasi laran Timor nian no mos zona ekonomico eksklusivu ho tan direito Timor-Leste nian ba zona tatuan no plataforma continental.Hahalok ka aktus sira nain rua nian (DR. Marie Alktiri ho DR. Jose Manuel Ramos Horta)frankamente viola tiha ona normas baziku konstitusionais RDTL nian no mos ba future sei implika big loses ka ita sei lakon buat barak tan husi aspeito ekonomia, politika liu-liu ba soberania Tasi Timor nian.Nune’e hahu agora povu Timor-Leste tomak tenki ejiji ba DR Marie Alktiri ho DR. Jose Manuel Ramos Horta atu responsabiliza sira nia aktus nebe-sem halo konsultasaun ho povu – sira assina nonok no foan tiha ita nia soberania no riku soin Tasi Timor(kampu Greater Sunrise) ba Australia. Pekadu politika ida ne’e kontinua hanesan hahalok reprodusaun husi lideranca 75 nian. Se uluk povo kondena maka’as Deklaracao Balibo 1975, nebe lideranca integrasionista sira fan ita nia soberania ba Indonesia, agora mos ni-nia ESENSI hanesan deit, nia kulit mak troka ba mai. Tratadu Tasi Timor-dala-ida tan tenki ita TRAVA, se ikus mai nia konsekuensi laos DR. Marie Alktiri ho DR. Jose Manuel Ramos Horta mak sei lori maibe geracao ba geracao mak sei sofre ba hahalok TRAISAUN ida ne’e. Obrigado.

*Artigu ne'e foti husi autor post iha FB!

Mari Alkatiri hakarak salva an, hahu tabele ba naran Xanana

Sekretariu Jeral Partidu Fretilin/Revolucionariu, hahu dadaun buka dalan ba salva an. Iha dalan barak, oinsa maka fila lalais ba kaer ukun ka poder. Kadeira poder ne’e ba Mari Alkatiri ne’e, la hetan ne’e ladiak. Kalan toba la dukur, iha metodu rihun ida ho resin maka uja no buka aplika oinsa maka fila lalais ba kaer ukun. Hela kleur liu nudar Oposisaun ladiak,tanba ne’e maka wainhira AMP foin hahu ukun, Mari Alkatiri ho ninia diskursu katak target fulan nem (6) to’o tinan ida (1) AMP monu. Promete liu husi mobilize massa ba Marcaha ba Paz. Ikus mai iha 20 Maio tinan 2009, bandeira Monu, Mari Alkatiri hananu katak bandeira monu, governu Monu, Xannaa monu.

Mari Alkatiri buka sai sik dor ida, maibe ninia sik sira ne’e dala barak maka faila. Tanba ema ne’ebe atu sik buat ruma los, tenki fiar ba buat ne’e, maibe Mari Alkatiri la fiar no hatene maka halimar nanal deit, bobar lia tun sae, tinan 3 ba kotuk dehan aat ba Xanana, insulta tun sae. Ikus mai dehan diak fali ona, atu salva husi tahu laran. Afinal lolos ne’e maka Mari Alkatiri maka iha tahu laran, oinsa uja Xanana hodi hasai nia husi tahu laran. Hanesan mos Mari Alkatiri uja naran Fretilin hodi ba kaer ukun,uja naran sira hanesan Rogerio Lobato hodi kaer ukun, ikus mai nia husik hela sira ne’e. Agora objektivu maka uja Xanana hodi atinji ba ninia objektivu pesoal maka fila ba kaer ukun no manipula ba aparelu poder politika, poder ekonomika no judicial!

sexta-feira, 24 de junho de 2011

Sunu Bandeira,probaganda baratu no uja metodo antiga

Dili. Foin dadaun ne'e, komunidade hakfodak ho asaun sunu bandeira iha Suku Bekora,Sub-distritu Cristo Rei, Distritu Dili. Tuir sasin iha terenu katak, sunu bandeira ne'e provoka husi klosan sira husi partidu balun ne'ebe hemu tua to'o lanu tiha hafoin ba sunu iha bairo ne'ebe laos pertence ba partidu ne'ebe ninia bandeira sunu ne'e. Provoka reasaun husi klosan sira husi partidu ne'ebe maka sira nia bandeira hetan sunu. Tuir sasin husi sra. Bisoko ne'ebe konsidere nudar, "Keta Hakfodak Ba Ilustrasaun Polítika Sira Ne’e (http://partidocnrt.com)". Hakerek iha web CNRT nian,"Iha parte ida ne’e, hamosu provokasaun atu halo povu hakfodak no halai tan maibe povu la’os beik atu monu tan ba raikuak . Povu hatene ona saida maka diak no saida maka aat tamba ne’e husik povu maka deside nia hakarak tuir razaun no vizaun polítika ne’ebé partidu sira hato’o ba povu iha Nasional to’o Baze liu husi sira nia programa.

Iha parte seluk, hamosu provokasaun ne’e atu destroi relasaun no konfiansa povu ho lider politiku sira no lider ho lider sira. Ida ne’e sintoma moras politiku nia ne’ebé seidauk tasak. Ida ne’ebé halo ka sunu Bandeira ne’e karik nia la’os ema timoroan, se nia ema rai nain tenke hanoin uluk maka halo asaun la’os halo nara-naran deit.

“Ita tenke konsiente ba saida maka ita halo tamba bandeira ne’e objetu ida ne’ebé laiha liafuan , ita mos tenke hanoin katak bandeira ne’e ema barak sosa ho ran , nia nega matebian sira nia ruin no ran, matebian sira sei husu no hare nia. (idem)”.


Se maka moris iha okupasaun Indonesia nia ukun,sunu bandeira ne'e probaganda ne'ebe konsidere nudar baratu no uja metodu ne'ebe uja iha Indonesia nia ukun. Oinsa maka sunu ka destroe objektu ne'ebe simboliku ka sagradu hodi provoka hirus ka eufuria husi komunidade. Exemplo deit, iha tempo okupasaun, dala barak maka destroe objektu sagradu sira hodi provoka hirus husi komunidade hasoru okupasaun Indonesia. Ida ne'e pratika ida iha tempo okupasaun nian. Agora mos hanesan,laos tempo ona karik.

Publiku mos kestiona ba Partidu Oposisaun Fretilin ne'ebe uja momentu ida ne'e hodi halo probaganda. Liu husi Parlamentu Nasional, liu media, hotu-hotu hananu muzika katak "Sunu bandeira bele provoka instabilidade". Karik ida ne'e duni maka objektivu, maibe hare husi reasaun komunidade,liu husi sasin sra.Bisoko no sel-seluk tan hatudu katak, povu mos matan moris no neon nain hela,lakohi monu tan ba lasu sira ne'e!

domingo, 19 de junho de 2011

Partidu Fretilin la fiar an ona

Partidu Fretilin, lidera husi Lu´olo/Mari Alkatiri, la fiar an ona. Hatudu liu husi diskursus politika, manifestasaun kontra Lei , militante partidu Fretilin hahu tama ba partidu seluk no kada vez mobilizasaun masa menus ba bebeik.

Diskursu politika representa husi lideransa,destakada ba Mari Alkatiri, hatudu katak inseguru no la fiar an ona. Inseguru bele pesoal no mos bele kolektiva. Hatudu momos katak eleisaun iha 2012 laos facil ona. Iha tinan 2007, iha marjen ba manan hodi ukun maibe agora liu ona tinan hat iha oposisaun laos ona facil ba Mari Alkatiri ho ninia companhia limitada hodi prepara simu rezultadu eleisaun.

Manifestasaun kontra Lei, seidauk to´o biban maibe halo ona manifestasaun iha dalan, ho motor no kareta. Provoka ordem publika. Tuir lolos CNE nudar orgaun ne´ebe maka supervisiona ba partidus politika sira tenki bandu no halo sansaun. Parece que asaun husi partidu balun, halai ho motor no provoka kaus ba ordem publika.

Militante tama ba partidu seluk, hare asiste iha TVTL segunda-segunda, konsolidasaun Partidus Politikus sira. Fretilin reklama katak lori militantes husi partidus seluk ba tamba ba sira nia partidus. maibe partidus seluk mos reklama katak militantes Fretilin mos tama ba sira nia partidu.

Mobilizasaun menus ba bebeik, mobilizasaun oras ne´e dadaun laos facil ba partidu Fretilin depois iha ona oposisaun no la muda iha postura diskursu la atrai ona ba eleitoradus sira. Mobilizasaun hahu menus ba bebeik husi loron ba loron. Sei demonstra liu tan iha eleisaun iha tinan 2012.

Tanba ne´e maka iha motiva ba preokupasaun ba lideransa partidu Fretilin katak la fiar an ona!

quinta-feira, 2 de junho de 2011

Rai iha Timor Plaza nia sorin Familia Alkatiri hadau husi rai nain iha Indonesia nia ukun

§ Dili, Aileba Lian (AL). Tuir ema hotu hatene, se maka rai barak liu iha Dili laran, bele sura ho liman fuan deit, familia Carrascalao, Alkatiri no Albano. Sira hetan beneficiu husi kolinial Portugal nia ukun, iha tempu liu husi dekretu Governador, halo kontratu entre Administrasaun colonial ho sira ne’ebe maka nudar koloboradores ba autoridade colonial. Kompensasaun ida ne’e, autoridade colonial fahe rai parte Tasi ibun ba familia Alkatiri hodi kuda nu, husi parte delta agora ba familia Albano hodi halo natar, no parte Comoro to’o ba rai kotu ba familia Carrascalao hodi halo explorasaun ba industria Tabaco.

Maibe dekretu ka Lei colonial maka fo dalan no mahon ba sira hodi explora rai povo Maubere/Aileba nian. Iha tempu Okupasaun illegal Indonesia nian, familia rua (2) Carrascalao ho Alkatiri hetan beneficiu husi autoridade adminsitrasaun okupantes nian. Sasan sira ne’ebe dehan katak pretence ba sira fan hotu ona, hare deit parte Pertamina oras ne’e dadaun fan ona ba autoridade okupantes Indonesia. Oras ne’e dadaun mos sira sei reklama katak ne’e pertence ba sira nian. No fo arendamentu ba tan ema seluk, inkluindu Pertamanina rasik no aluga parte sorin hodi halo konstrusaun edificiu foun.

Tuir sira ne’ebe maka nain lolos ba rai ne’e lokaliza iha Timor Plaza nia sorin, ne’e nain lolos husi Timor oan lubung ida, inkluindu Sr. Jose Soares ne’ebe hela iha Manleuana. Husi familia balun ne’ebe nain lolos ba rai iha Timor Plaza denuncia husi Face Book (FB) katak “tuir Vitor Lay, husu tok ba Mari, nia hatene ga lae? kona ba rai familia Alkatiri sira dehan sira nian ne, hau hatene uituan kona ba rai ida PLASA TIMOR ne se nia rai? sira nia familia hadau husi povu beik ten sira iha tempu indonesia... Tempu indonesia povu labele koalia, agora mos povu sira sira hadau ne labele koalia nafatin, neduni rai sira sira hadau ne povu vitima sira ate agora labele koalia nafatin..... ida ne mak ita koalTempu indonesia povu labele koalia, agora mos povu sira sira hadau ne labele koalia nafatin, neduni rai sira sira hadau ne povu vitima sira ate agora labele koalia nafatin..... ida ne mak ita koalia injusto... Tempu Indonesia Povu rai nain labele koalia tamba sira uja forsa okupantes sira hodi ameasa povu Maubere/Aileba ne’ebe nain ba rai ne’e”.

Hatutan Vitor Lay,” Rai nia nain ne iha ema lubun ida inklui hau nian tiun ida naran Jose Soares (ema la eskola, le lahatene), agora dau-daun nia hela iha Manleuana igreja nia sorin, tempu indonesian nian sira hamutuk ho militar indonesia baku hau nian tiun ne..., atu oho tan mas destinu mak seidauk to, dokumentus ema hadau no les tena. Tempu ukun an sira lori ba tribunal ona mas ita hatene deit se mak ita hasoru ne?? Laiha ema ida bele ajuda ema sira ne??? Ne mak ita atu buka justiça?".

Neduni koalia konaba Korupsaun, ema hanesan Mari Alkatiri iha autoridade moral ba koalia? Koalia konaba ukun lori povu Maubere/Aileba, bele duni iha autoridade moral no politika koalia loro sira nian naran?