terça-feira, 23 de novembro de 2010

Kasu José Luis Guterres uja justisa hodi halao preseguisaun no konspirasaun politika kontra adversariu Politiku

Adolfo Rodrigues*

Kasu José Luis Guterres (JLG) fó lisaun diak ba ita hotu konaba procesu judicial iha Timor-Leste. Interesante tamba marka pasu bot ida ba sistema judicial, iha duni korajen atu avansa ho procesu contra figura sira ne´ebe destakadu iha Nasaun Timor-Leste.

Hare husi procesu lolos, mos iha ninia anomalia rasik,tamba kasu ne´e nia hun polítika, tamba hahu husi deklarasaun polítika bankada Parlamentar Partidu politiku ida nian, kasu ne´e Fretilin. Follow up husi deklarasaun ne´e maka hafoin elabora queiza ka kesar ba PDHJ. Se maka hola parte ba elabora texto kesar ba PDHJ maka Dra. Ana Pessoa Pinto nudar jurista iha bankada Partidu Fretilin iha Parlamentu Nasional (PN) mos nudar deputada.

Anomali iha PDHJ ninia investigasaun….

PDHJ halao knar ba obedece ba partidu politiku ida nian. Tamba kasu konkretu PDHJ simu orientasuan politika, tamba ne´e maka envolve direkta Provedor ba investiga.
Problema maka ne´e, PDHJ ba investiga,la halo investigasuan ne´ebe maka klean maibe baseia deit ba dokumentus ne´ebe maka simu husi kesar nain sira (bankada Partidu Fretilin).

Dokumentus ne´ebe hatou ba PDHJ ne´e,selecionadus, envolve naran elementus sira ne´ebe maka iha ligasaun politika partidaria exklui husi akusaun, maibe tenta hatama maka naran sira ne´ebe laos sira nia partidu.

Kasu konkretu hatama MNE Zacarias Albano da Costa,tamba halao procesu ba pagamentu maibe la envolve naran hanesan Adaljiza Magno, ne´ebe asina kontratu ho baze ba kontratu maka Zacarias halao pagamentu.

Exemplo seluk, la envolve ema numeru um iha Timor-Leste (TL1), José Ramos Horta, ne´ebe nudar PM iha II Governu Konstitucional, iha ninia deklarasaun katak, ”ho razaun humanitaria maka aranja fatin ba sra.Ana Valeri nudar konceleiru iha Embaixada Timor-Leste iha New York”.

La hatama mos naran, Sr.Estanislau da Silva ne´ebe, nudar Vice PM iha II Governu Konstitucional ne´ebe konsciente ba kasu ne´e rasik. Mos wainhira kaer knar nudar PM ba III Governu Konstitucional, konsciente ba kasu maibe husik liu hudi aproveita ba interesse politika iha futuru.

Tuir JLG ninia deklarasaun ba média katak, ”kasu ne´e hahu politika, tamba saida sai nune, wainhira hau nudar VPM, se la okupa kargu ida ne´e, karik sei la apresenta quiza (hare TVTL, 15/10/2010)”.

Anomalia husi PJR rasik….

Dra. Ana Pessoa ne´ebe elabora kesar ba PDHJ, iha fulan Marsu tinan 2009,simu knar foun nudar PJR. Klaru ke iha ne´e mosu konflitu ba interesse. Nia maka elabora kesar ka queiza nia rasik maka kaer procesu ka diriji nudar Ministeriu Publiku. Buka acelera procesu ne´ebe maka nia rasik hakarak antinji ba ninia adversariu politiku. Preseguisaun politika, bele hare husi hatama Zacarias Albano da Costa ba lista akusadus maibe Juizes kolektivus aprecia katak la iha fundamentu tamba la hatama Adalzija Magno ne´ebe asina kontratu servisu sra. Ana Valeri nian.

Anomalia husi TR rasik…

Kasu ne´ebe maka envolve Dra. Ana Pessoa Pinto, tuir denuncia ne´ebe iha katak iha korupsaun wainhira kaer knar nudar Ministra Estatal iha Governu anterior, sosa jeradoures no sosa komputaderes ho pakote kompletu ba halo kartaun eleitoral (ke) mos krimi publiku. Mos kasu José Luis Guterres, hatudu momos PJR kometes erros barak. Média fó sai, jornais, radios no TV, tatolin nudar informasaun publika no krimi publiku. Tuir lolos Tribunal Rekursus (TR) nudar tribunal ne´ebe ás liu iha Timor-Leste la investiga ba sra. Dra. Ana Pessoa Pinto, nudar PJR, tuir KPP (Kodiku Procesu Penal) no Estatuto MP (Ministeriu Publiku).

Maibe kasu JLG,mosu tamba atu atinji ba objektivu politiku,maka:

1. Preseguisaun politika:

Kasu nia hun lolos ne´e politika, hahu husi deklarasaun politika husi partidu politika ida ninia bankada. Ema ne´ebe maka tulun elabora deklarasaun politika (hare ninia aspektus juridikus), ema ne´ebe maka elabora kesar ka queiza ba PDHJ, maka Dra. Ana Pessoa Pinto. Intensaun politika klaru, no wainhira ba kaer kargu nudar PJR nudar Ministeriu Publiku (MP), klaru facil ba politiza procesu hodi atinji ninia target.

2. Teoria ba Konspirasaun:

2.1. Jogo interesse politika iha kasu ne´e rasik, relaciona ho kalendariu politika partidaria, hanesan kongresu ba partidu Fretilin. Ne´ebe tuir Estatuto Partidu Fretilin iha ninia LIMITASAUN BA MANDATU, (…) iha ninia limitasaun ba mandatu ba tinan 2”. Signifika, kasu iha partidu Fretilin, lideransa Lu´olo/Mari Alkatiri kumpri ona mandatu rua (2) iha tinan 2011 (2001-2006 i 2006-2011). Naran sira be´e mosu hodi troka maka: Estanislau da Silva, ex- Primeiru Ministru iha III Governu Konstitucional ne´ebe representa ala Maputo Conection, Arsenio Bano, Rogerio Tiago Lobato no mos naran José Luis Guterres husi ala Fretilin Mudança (FM). Ho JLG envolve iha kasu ne´e, facil hodi taka dalan ba potencia kandidatu ida ba halai taru ba lideransa partidu Fretilin. Tuir sira ne´ebe maka besik ba Mari Alkatiri katak, ”Camarada Mari la iha interesse ba kasu JLG”. Até Mari Alkatiri prontu atu sai ninia advogadu ba JLG.

2.2. Iha fulan Agusto, halao eleisaun ba Presidente Komite Olimpiku Timor-Leste (KOTL), hadau malu ba kargu ne´e maka Prezidente Republika (PR) José Ramos Horta ho José Luis Guterres. Iha eleisaun ne´e tuir federasaun 10, José Ramos Horta hetan 4 votus no José Luis Guterres, hetan 6 votus. Eleisaun ida ne´e, ba ema barak interpreta nudar, ensaiu primaria ida ba eleisaun presidencial iha 2012. Ne´e José Luis Guterres mos nudar kandidatu forte.

2.3. Permanece iha kargu PJR,Dra.Ana Pessoa Pinto, só ho Prezidente eleitu Dr. José Ramos Horta, maka bele manten nia nudar PJR ka ninia posisaun ne´e garantidu. Neduni, jogos ba kasu ne´e tenke hahu dadaun ona ho JLG no bele sei atinji tan figura sira ne´ebe maka potencial ba kandidatu ba Presidencial iha 2012. Hein tan se???

*Xefi Departementu Juridiku NGO Tur Hamutuk!

segunda-feira, 22 de novembro de 2010

OJE2011 implementa didiak, sei loke dalan ba desenvolvimentu ba tempo naruk

Dili, Tur Hamutuk Média (THM). Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2011, implementa didiak, sei loke dalan ba desenvolvimentu ba tempo naruk, kasu lia hira ne´e husi xefi Departementu Ekonomia, Finanças no Desenvolvimentu (DEFD) NGO Tur Hamutuk, Matilda Bonaparte, ba THM.

Hateten tan Matilda Bonaparte, ”OJE2011 ita hare korta osan husi Kapital Menor (KM), Salariu-Vencimentu (SV), Bens-servisu (BS), Transferencia no hasae maka Kapital Desenvolvimentu (KD)”. Tenik tan, Matilda Bonaparte, ”novidade iha OJE2011, mos KD koncentra iha Fundus Infra-estruturas no kontrola husi Ajencia Nasional Desenvolvimentu (AND) hodi kontrola no fiskaliza ba exekusaun no qualidade obras”.

Tenik tan Xefi DEFD NGO Tur Hamutuk, katak OJE2011 lori novidades 2: ”KD la iha ona Ministeriu no orgaun autonoma ida-idak maibe koncentra iha Fundus Infra-estrutura, husi sorin ida. Husi sorin seluk, Kontrola, monotoriza no fiskaliza obras, husi AND, laos ona Ministerius”.

Hatutan, ”OJE2011,ninia implementasaun lao diak, sei hahu iniciu diak ba desenvolvimentu no hakat pasu importante ba implementa dadaun Planu Estratejika ba Desenvolvimentu Nasional (PEDN) ba tinan 2011-2030”.

Probelmas ne´ebe maka governu hasoru maka rekursus humanus, hodi ultrapassa difkuldades iha jestaun, administrasaun no finansas. Hatan ba problema ida ne´e, haktuir Matilda Bonaparte, “iha OJE2011,governu harii mos Fundus ba Desenvolvimentu Kapital Humanus (FDKH). Liu husi fundus ne´e problema sira ne´e bele resolve, iha formasaun ba sektores estratejika ba desenvolvimentu nasional”.

Neduni NGO nudar komponente iha sociedade civil, laos sai fali anti ba estadu, maibe buka defini katak katak NGO mos nudar komponente estadu no iha responsabilidade ba knar estadu nian rasik. Dala barak ke, iha Timor-Leste, NGO klain katak sira maka sociedade civil, sira laos estado. Ne´e hanoin ne´e klot konaba definisaun no misaun estadu ne´e rasik!

quinta-feira, 18 de novembro de 2010

Relatoriu FM ne'e nudar relatoriu politiku ne'ebe interese politika PF hodi infrakese instituisaun estadu nian

Dili. Relatoriu Fundasaun Mahein (FM) ne’e nudar relatoriu politiku ne’ebe obedece ba interese politika Partidu Fretilin (PF) hodi infrakese instituisaun estadu nian, kasu lia hirak ne’e husi Almeida Sarmento, Xefi Departementu Seguransa no Defesa (DSD) NGO Tur Hamutuk ba Tur Hamutuk Média (THM), quinta-feira (18/11/2010) iha ninia knar fatin. wainhira husu ninia komentariu konaba Relatoriu Fundasaun Mahein (FM).

Haktuir tan Almeida Sarmaento, ”duvida ba dadus ne’ebe maka FM nian,tamba sira ninia relatoriu ne’e ho baze ba intereses grupus ne’ebe organizadu mos”, defende Almeida Sarmento.

Tenik tan, Xefi Departemenu Seguransa no Defesa NGO Tur Hamutuk, ”FM servisu ba interese grupus,oinsa maka nia atu denuncia krimi organizada? konsciente hela katak servisu ba interese grupus,ne’ebe maka organizadu aprovieta hodi fan partidu historiku Fretilin nia naran”.

Argumenta tan Almeida Sarmento, ”Sistema ba krimi organizadu, harii husi Governu Fretilin nian, tamba sira maka harii Milicia Pro-PF no fahe kilat ne’ebe maka sosa hodi osan povu nian, aprova iha Parlamentu Nasional”.

Hatutan Almeida Sarmento, ”iha partidu Fretilin kaer ukun,tentativa ba harii krimi organizada ne’e realidade,tamba krimi organizada hodi atinji ba objektivu maka ukun to’o tinan 50”.

Materializasaun ba krimi organizada liu husi, harii Milicia pro-partidu Fretilin lidera husi Sr. Rai-Los, hodi kontrola kongresu partidu iha Maio 2006, kontrola instrumentus estadu nian, meius produsaun, apropria servisu estadu nian ekonomika, seguransa, juridika, defesa, ... sst!

domingo, 14 de novembro de 2010

NGO Tur Hamutuk suporta governu AMP konaba empresta osan husi Xina,harii Supply Base iha Suai no Muda Lei FP

Governu AMP lidera husi PM Kay Rala Xanana Gusmao,iha ona planu ba empresta osan husi rai Xina,hodi financia ba infra-estruturas,hanesan harii supply base iha Suai no muda Lei Fundu Petrolifera ne´ebe bele foti osan husi rendismentu sustentavel liu 3%. Medias sira ne´e iha pro no kontra. Tur Hamutuk Média (THM) ba dada lia ho Direktur Exekutivu NGO Tur Hamutuk, Rui Costa (RC) iha ninia knar fatin konaba kasus sira ne´e.

Husu osan husi Xina ne´e Lejitimu no Legal

THM: IV Governu Konstitucional iha ona planu atu ba Emprestimu osan husi Republika Popular Xina. Saida maka ita nia komentariu no hare?

RC: Lejitimu no legal. Lejitimu tamba governu nudar exekutivu iha ninia knar tomak atu hola decisaun ne´ebe deit hodi implementa ba planu sira neébe maka fó beneficiu ba populasaun. Legal tamba tuir Konstituisaun RDTL,exekutivu ninia knar maka oinsa maka hatan ba necessidade povu nian.Atu hasae kbiit ba halao obras sira neébe maka atu hasae povu nia moris diak,maka loke dalan atu bele emprestimu osan husi Liur ba implementasaun ba obras bo-bot sira.

THM: Husi opiniaun kritikus sira katak sei loke dalan ba korupsaun iha Timor-Leste tamba konsidere Governu AMP ne´e koruptus?

RC: Kritikas importante atu bele exekuta no kontrola didiak osan,osan ninia aplikasaun. Iha mekanismu kontrolu instititucionalizadu laos meramente diskursu retorika politika. Hanoin Governu ida ne´e iha vontade diak ba kombate korupsaun,liu husi kompromisu ba reformas iha jestaun,administrasaun no finansas. Reformas ba boa governasaun maka harii Komisaun Funsaun Publika (KFP) no Komisaun Anti Korupsaun (KAK), hadia servisu Inspektur Jeral Estadu (IJE) no inspesaun Ministeriu ida-idak nian. Kuelker reforma sei la hetan ninia produsaun imediatu. Klaru ke Oposisaun ninia diskursu hakarak hatudu kedan resultadu husi KAK,no sel-seluk tan.

Problema maka ne´e,diskursu politika ne´ebe sai hanesan instrumentu politika no harii sistema ba kombate korupsaun. Tuir indice percepsaun ba korupsaun (IPC) iha mundu,Timor-Leste ninia rangking iha tinan 2010,sae ninia rangking hamutuk pontus 19,husi posisaun 146º iha tinan 2009,ba 127º iha tinan 2010.

Numerus ida ne´e hatudu,salto qualitativu,rangking diak tamba reflekte ba reformas ba kombate korupsaun ne´ebe maka Governu AMP lidera husi Kay Rala Xanana Gusmao hatudu duni resultadu,tamba efeitu husi reformas hodi harii sistema ba kombate korupsaun.

THM: Tuir Deputada Fernanda Borges, nia prefere impresta osan ba Banku Mundial (BM) no Fundu Monetaria Internasional (FMI) ka IMF,do ke husi Xina.saida maka ita nia komentariu?

RC: Kompreende Dra. Fernanda Borges,nudar oposisaun buka hanoin ne´ebe ketak ka kontrariu husi Governu. Maibe mos la kompreende,se sra. Dra. Fernanda Borges,joga fali ajenda Banku Mundial no IMF nian,tamba ne´e loby BM ho IMF nian oinsa maka bele emprestimu osan husi instituisaun rua ne´e. Lian litik maka ne´e Dra. Fernanda Borges,nudar representa povu nian tuir lolos defende ba aspirasaun povu nian.Kontrariu ba defende fali ajenda BM ho IMF nian.

THM: Dra. Fernanda Borges,uluk nia nudar Ministra Finansas (MF) iha I Governu Transisaun iha UNTAET nian to´o iha I Governu Konstitusional,hafoin nia resigna na husi kargu.Dala ruma nia koalia tamba nia iha duni esperiencia no konecimentu ba mekanismu servisu BM ho IMF nian?

RC: Buat ida ke,opiniaun publika Timor-Leste prezisa hatene katak Fernanda Borges,loby BM ho IMF maka tau nia nudar MF iha kedan Governu Transisaun UNTAET nia ukun. Natural,se nia defende interesse financeirus rua ne´e nian no sira nia ajenda rasik ba Timor-Leste.

THM: Hare husi krisi financeirus ne´ebe maka Asia hasoru iha tinan 1997/98, liliu Indonesia infrenta,krisi iha Argentina no Mexiko. Identika kausa maka medidas estruturais ne´ebe maka impoen husi BM no IMF. Se Timor-Leste emprestimu osan husi BM ho IMF,sa konsekuencia maka Timor-Leste se hasoru,tamba nudar parte ne´ebe simu osan,tenke hakruk ba ida osan nain.Saida maka ita nia komentariu?

RC: Diak liu maka lalika imprestimu osan husi instituisaun Financeirus (BM ho IMF),sei halo ita sei sai kiak rabat rai no sei la bele selu tusan to´o aban bai rua. Nem ita nia bei oan sira mina maran mos sei la selu tusan ida. Hare deit Indonesia,ita tinan sanulu (10) ba reforma,sira buka deit oinsa maka selu tusan.Foin tinan ida ka rua foi lunas sira selu tusan. Esperiencia ida ne´e sai hanesan lisaun diak ida ba ita,neduni lalika monu tan ba probaganda BM ho IMF nian.

Supply Base iha Suai koresponde ba Planu estratejika


THM: Governu tau ona osan ba estudus ba viabilidade konaba harii Supply Base iha Suai. Iha NGO balun maka kontra ba projektu ida ne´e. NGO Lao Hamutuk lius husi Malae Americano Charles kontra harii Supply Base iha Suai ,hodi dehan diak liu tau osan ba investe iha Rekursus Humanus.Saida maka ita nia komentariu?

RC: Kompreende,tamba Lao hamutuk nudar NGO,ida nia tenke obedece ba ninia doadores sira ka sira ne´ebe maka fó osan ba NGO sira ne´e. Diak liu husi ba Lao Hamutuk ne´e hetan subsidius husi ne´ebe?keta husi Amerika karik ka husi Instituisaun seluk,bele husi kompania mina balun mos husi Amerika karik? Konaba ida ne´e,fiar katak Governu iha duni Planu Estretejia Desenvolvimentu Nasional (PEDN) ne´ebe ninia orientasaun ekonomika baseia ba Industria Petroliferu.harii Supply Base iha Suai ne´e koresponde ba planu ida ne´e.

THM: Iha posisaun Lao Hamutuk no liliu presensa Sr. Charles,ema Amerikanu ida iha NGO ne´e rasik.Nia tenke obedece ba politika no interesse kompania Mina husi nia rain rasik. Liliu ConocoPhilips ne´ebe oras ne´e dadaun explora mina iha bloku Bayu Undan,ne´ebe uja Supply Base husi Darwin no hamutuk konsorcium ho Woodside hodi explora husi Gaz husi Greater Sun Rise (GSR). Tamba ne´e maka obriga Sr. Charles ne´e joga hela interesse Kompanias sira ne´e,tamba buka explorasaun Kitan husi ENI ba uja deit Supply Base Darwin, do ke ita uja fali Supply Base iha Suai.Saida maka iha nia komentariu?

RC: Hanoin katak normal ba NGO ne´ebe deit, tamba NGO la iha independencia financeira,nia hetan subsidius mai husi liur ka laran,husi governus,husi kompanias,no sel-seluk tan. Sira tenke obedece ba ajenda sira seluk nian, Dala barak ke,kompanias Mina rai bo-bot sira, uja NGO sira ba defende no lansa probaganda interesse rai liur nian. NGO sira mos,dala barak sira husu transparensia ba jestaun governu nian,maibe sira rasik la hatudu tok transparencia husi sira ninia jestaun,liliu osan hira maka sira simu husi sira nia doadores,husi kompanias ka husi ajencias seluk. Normal deit ba NGO sira tamba sira tenke simu osan husi liur hodi defende ba sira nia interesse.

Muda Lei FP hodi investe iha infra-estrutura ekonomika no sociais

THM: Governu oras ne´e diskute dadaun esbosu Lei ba Muda Lei Fundu Petroleiferu hasai husi Rendimentu sustentavel liu 3%. Iha NGO balun no lideransa balun kontra Lei ne´e rasik. Saida maka ita nia komentariu?

RC: Litik husi sociedade Civil (SC) ne´e importante tebes,ne´e maka natureza husi demokrasia rasik. Maibe buka hare osan ne´e, buka investe ba obras ka infra-estruturas ekonomika no sociais. Atu nuene fó benefeciu ekonomika ba ita nia povu rasik, hasae sira ninia moris diak. Neduni labele hare husi sorin parte negativu deit. Basta ke gasta ho diak, harii mekanismu kontrola diak,harii sistema judicial ho ajentes sira ne´ebe maka profisional no inparcial hodi halao knar didiak,atu nune evita osan sira ne´ebe maka foti liu rendimentu sustentavel ne´e kanaliza didiak ba desenvolvimento ekonomika no ba hasae ita nia emar nia moris diak.

Buat ida ke,ita hotu hatene katak muda Lei Fundu Petroleun (FP) ne´e,legal,tamba tuir Lei FP mos prevista katak depois tinan lima (5),buka reve ka hare fila fali ba Lei ne´e rasik. Neduni iha necesidade ba muda Lei FP.

THM: Performance Governu nian iha aspektus ba kombate korupsaun no boa governasaun mos importante ba jere FP ne´e rasik,oinsa maka bele hasai tan osan liu 3% SER, tamba percepsaun publika katak Governu AMP nakonu ho korupsaun? Saida maka ita nia komentariu?

RC: Korupsaun,ne´e percepsaun publika deit, governu labele hola medidas tamba percepsaun publika. Importante maka governu AMP iha kompromisu ba boa- governasaun no kombate korupsaun. Ba boa governasaun maka harii KFP, hasae kbiit IJE. Kombate korupsaun maka harii KAK. Tamba NGO balun kan joga hela ajenda politika partidus politikus sira nia ajenda rasik,tamba partidu balun kan,oras ne´e lansa dadaun sira nia bandeira ba probaganda maka katak Governu AMP ne´e mesak koruptus,neduni tenke hatun. Tamba partidu oposisaun kan, la iha tan argumentus sira seluk oinsa maka bele lansa nudar sira nia probaganda ba tinan 2011 no prepara ba eleisaun lejislativa ba 2012.

NGO sira ne´ebe maka defende ajenda Partidu politika la iha ona independencia

THM: Se hanesan ne´e, propaganda korupsaun mai husi partidu oposisaun,Liliu husi partidu Fretilin?

RC: Los duni,propaganda Fretilin hahu ona lansa propaganda tamba sira lakon ona sira nia objektivu ne´ebe maka sira trasa hahu husi retiru iha Holarua,Same iha fulan Outubro tinan 2007,ho hanoin katak Governu AMP sei monu iha fulan nem (6) ka tinan ida (1),liu husi marcha ba Paz hodi hatún governu AMP. Oras ne´e governu AMP ukun tinan Tolú resin ona, la monu deit,eleisaun anticipada, la alkansa. Tamba ne´e maka oras ne´e dadaun buka oinsa maka atinji ba objektivu fila ba ukun 2012, sira hetan ona kilat maka Korupsaun. Iha tinan 2011,buka oinsa maka lansa probagan ba korupsaun hodi forma ona eleitoradus sira nia hanoin konaba Governu AMP ne´e. Atu nune bele dada fali eleitaradus sira nebe halai ba vota ba partidus sira seluk.




THM: Se hanesan ne´e NGO sira be agora uja mos bandeira partidu Fretilin nian hodi halao propaganda ba korupsaun?

RC: Los duni,iha NGO sira balun maka oras ne´e estabelece redes ba Partidu Fretilin,hodi joga ajenda polítika Partidu Fretilin nian. Laos partidu Fretilin deit,balun estabelece relasaun ho kompanias mina sira nia interesse,hanesan Conocophilips, Woodside,no sst.

THM: Saida maka ita nia hare ba NGO sira ne´ebe maka defende fali ajenda partidu politika no kompanias mina husi liur nia interesse?

RC: NGO ne´ebe maka defende interesse partidu politika nian,la iha ona independencia ba sira wainhira koalia konaba asuntus estadu ba interesse nasional,tamba sira la iha liu inparcialidade.

Ba NGO sira defende interesse kompania mina husi liur,ne´e kontra interesse nasional. Tamba kompania mina sira husi liur buka maka explora ita nia riku no soin. Se maka defende interesse ajenda Kompanias sira nian,sira defende ba kompanias sira nauk no explora ita nia riku soin no explora rasik ita nia povu. Ne´e laos korupsaun babain maibe super korupsaun husi NGO sira ne´e rasik!

NGO sira ne´ebe maka defende interesse rai liur nian falta patriotisme

THM: sira ne´ebe defende ba interesse rai liur nian ba explora ita nia povu,nauk ita nia riku no soin. Sa titul ka gelar maka fó ba sira?Traidores ka falta ba patriotismu husi NGO sira rasik?

RC: Hau lakohi fó juizes ba valores,husik ba populasaun maka avalia sira nia hahalok sira ne´e. Maibe povu hatene katak sira nia mate no sakrificiu tamba sira nia ukun rasik ita nia an no lakohi ema liur liu husi kompanias mina nauk no explora ita nia riku no soin. Fakta maka ne´e sira hakarak suporta fali ba interesse emar sira nebe hakarak nauk no explora ita nia riku soin. Sira lakohi ita nia povu moris diak. Traidores ka falta patriotismu,husi povu maka fó penilain mesak. Klaru ke,NGO sira ema fó osan tenke simu toh,maske trai sira nia principius rasik.

THM: Nudar Timor oan buka hatudu patriotisme?

RC: Los duni,maske liberdade ba expresaun hodi koalia maibe ita mos tenke tau iha konsciencia katak konstrusaun estadu-nasaun buka iha patriotisme husi komponentes sira hotu iha sociedade Timor-Leste nian. Bele hanoin la hanesan iha rai laran,maibe wainhira hasoru ema liur ita tenke hatudu patriotisme. Hotu-hotu tenke dehan lae ba explorasaun husi rai riku no kompania mina sira ne´ebe hakarak nauk ita nia riku no soin!